در هر نظام حقوقی برای تامین سعادت اجتماعی و فردی انسان و جلوگیری از هرگونه تجاوز و تعارض، امتیازها و قدرتهای قانونی مشخصی اعتبار میشود که به هر یک از آنها اصطلاحاً «حق» میگویند و مجموع آنها را حقوق مینامند.
حقوق، از مهم ترین شاخههای علوم اجتماعی که به مطالعه قواعد حاکم بر روابط میان اشخاص (حقیقی و حقوقی) در عرصه جامعه میپردازد.
واژه «حقوق» معانی گوناگونی دارد، ولی چند معنی آن بیشتر مورد گفتگو است:
۱. حقوق به معنای مجموعهی مقرّرات حاکم بر روابط اجتماعی؛ بهتعبیری دیگر، مجموعهی بایدها و نبایدهایی که اعضای یک جامعه ملزم به رعایت آنها میباشند و دولت ضمانت اجرای آنها را برعهده دارد.
۲. حقوق به معنای علم حقوق: مقصود از حقوق در این مفهوم، دانشی است که به تحلیل قواعد حقوقی و سیر تحوّل آنها میپردازد.
۳. حقوق، جمع واژه حق: مجموعه قواعدی است که از طریق موسسات اجتماعی یا دولتی، جهت تنظیم رفتار ایجاد و اعمال میشود. حقوق به این معنا، مجموعهای از امتیازات فردی یا گروهی شناخته شده در جامعه است که ناشی از قوانین و مقرّرات حاکم بر آن میباشد و قراردادی و وضعی است. بنابراین حق حیات، حق مالکیت، حق زوجیت، حق والدین، حق کودک و مانند اینها به اعتبار معنی اخیر است.
علم حقوق، دانش تحلیل و سیر تحول قواعد حقوقی است. همچنین حقوق مجموعه قوانین و مقرراتی است که حاکم و ناظر بر روابط افراد و اشخاص میباشد.
حقوق در ایران برگرفته از حقوق اسلامی و حقوق رومی-ژرمنی (بهطور خاص حقوق فرانسه) است. حقوق اسلام حقوق مذهبی است، یعنی قواعد آن از شریعت اسلام و دیگر آموزهها سرچشمه گرفته و از نظر روش استنباط حکم و مسایل فنی آن، با سیستم رومی-ژرمنی شباهت بیشتری دارد تا با سیستم کامنلا.